CARİ HESAP İLİŞKİSİ NEDİR?
Cari hesap iki kişi arasındaki alışveriş ilişkilerinin ilerlemesi ile doğmuştur. Ticari hayatta alacak verecek işlemlerinin basitleştirilmesi amaçlanmıştır. Cari hesap TDK’de ‘iki taraf arasında sürüp giden alacak verecek işlemlerinin tutulan hesabı’ olarak tanımlanır. Yani aralarında sürekli bir iş ilişkisi olan tarafların bu iş ilişkisi içindeki alacaklarını ve borçlarını ortak bir hesapta toplamalarına cari hesap denir.
Cari hesap TTK m.89’da;
“MADDE 89- (1) İki kişinin herhangi bir hukuki sebep veya ilişkiden doğan alacaklarını teker teker ve ayrı ayrı istemekten karşılıklı olarak vazgeçip bunları kalem kalem alacak ve borç şekline çevirerek hesabın kesilmesinden sonra çıkacak artan tutarı isteyebileceklerine ilişkin sözleşme cari hesap sözleşmesidir. (2) Bu sözleşme yazılı yapılmadıkça geçerli olmaz.” şeklinde tanımlanmıştır.
İlgili kanun maddesinden de anlaşılacağı üzere cari hesap ilişkisi, aralarında devamlı bir iş ilişkisi olan tarafların karşılıklı olarak alacaklarını teker teker talep etmekten vazgeçerek alacakları alacak borç şekline çevirerek kalan tutarın istenilmesi şeklinde uygulanır. Bu durum taraflar açısından hem pratik hem de kolaylık sağladığı için tercih edilmektedir.
Cari hesap ayrıca doktrinde de aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır.
“…taraflar, aralarında yaptıkları bir sözleşmeyle alacaklarını ayrı ayrı istemekten karşılıklı olarak vazgeçerek, alacak ve borçlarının ortak bir hesapta toplanmasını kabul edip; bu sözleşmeyle kabul edilen devreler sonunda, borç ve alacaklarını tespit ederler. Tespit edilen bu artan tutar(bakiye), alacaklı olarak gözüken kimseye ödenmez; yeni hesap devresine alacaklı hesabına ‘alacak’ (matlup) olarak kaydedilir. Bu şekilde her hesap devresi için tespit edilen bakiyenin, yeni hesap devresine alacak olarak kaydedilmesi; cari hesap sözleşmesi sürecince devam eder. Cari hesap sözleşmesi sona erip hesap kesildikten sonra, bakiye hangi taraf için ‘alacak’ göstermekte ise ona ödemede bulunulur…” (Ayhan, Çağlar, ve Özdamar,2021, s.432)
“… Türk Ticaret Kanunu’nda, cari hesap sözleşmesinin tarafları hakkında özel bir düzenleme öngörülmemiş; iki kişiden bahsedilerek, taraflardan her ikisinin veya hiç olmazsa birinin tacir olma şartı aranmamıştır…” (Ayhan vd., 2021, s.434)
“…Kanun koyucu, cari hesap sözleşmesinin taraflarının gerçek veya tüzel kişi olmasını öngörmüş; tarafların ehliyeti için özel bir şart getirmemiştir. Buna göre, kendi fiilleriyle hak edinebilen ve borç altına girebilen (TMK m.9) herkes cari hesap sözleşmesine taraf olabilir…” (Ayhan vd., 2021, s.434)
Cari hesap sözleşmeleri yazılı yapılmalıdır. Bu yazılılık şartı ilgili kanun maddesinde de görülebileceği üzere sözleşmenin geçerlilik şartı olarak kabul edilmektedir.Yazılı yapılmayan cari hesap sözleşmelerine yargılamada açık hesap hükümleri uygulanmaktadır.
İLGİLİ YARGITAY KARARLARI İNCELENMESİ
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu bir kararında;
“…6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK) 89. (6762 sayılı TTK’nın 87) maddesine göre iki kişinin herhangi bir hukukî sebep veya ilişkiden doğan alacaklarını teker teker ve ayrı ayrı istemekten karşılıklı olarak vazgeçip bunları kalem kalem alacak ve borç şekline çevirerek hesabın kesilmesinden sonra çıkacak artan tutarı isteyebileceklerine ilişkin sözleşme cari hesap sözleşmesi olarak tanımlanmıştır. Aynı maddelerde cari hesap sözleşmelerinin yazılı yapılmadıkça geçerli olmayacağı belirtilmiştir. Buna göre, taraflar arasında yazılı bir cari hesap sözleşmesi bulunmadıkça TTK’nın cari hesaba ilişkin hükümleri uygulanamayacaktır.
- Açık hesap ilişkisi ise önceki borçlar tahsil edilmemesine rağmen taraflar arasındaki ticari ilişkinin devam etmesi durumudur. Açık hesap ilişkisinde taraflar tek taraflı ya da karşılıklı olarak alacaklarını hesaba kaydedip belirli hesap dönemlerine bağlı kalmaksızın hesaplaşma yaptıklarından, bu ilişkiye TTK’daki cari hesaba ilişkin hükümler uygulanamaz…” şeklinde hüküm vermiştir.
Yargıtay 11. Hukuk Dairesi bir kararında;
“…6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 89. maddesinde cari hesap sözleşmesinin tanımlandığı, anılan maddede cari hesap sözleşmelerinin yazılı yapılmadıkça geçerli olmayacağının belirtildiği, buna göre taraflar arasında yazılı bir cari hesap sözleşmesi bulunmadıkça TTK’nın cari hesaba ilişkin hükümleri uygulanamayacağı, somut olayda, taraflar arasında açık hesap ilişkisinin bulunduğu, açık hesap ilişkisinin önceki borçların tahsil edilmemesine rağmen taraflar arasındaki ticari ilişkinin devam etmesi durumunu ifade ettiği,…” şeklinde hüküm vermiştir.
İlgili Yargıtay kararlarından da anlaşılacağı üzere açık hesap ilişkisi önceki borçların tahsil edilmemesine rağmen taraflar arasındaki ticari ilişkinin devam etmesi durumudur. Cari hesap sözleşmelerinde yazılılık unsuru bulunmadığı durumlarda yani yazılı olmayan cari hesap sözleşmelerinde cari hesap hükümleri uygulanmak yerine açık hesap hükümleri uygulanmaktadır.
SONUÇ
Yukarıda anlatıldığı üzere; cari hesap sözleşmesinin, iki kişinin herhangi bir hukukî sebep veya ilişkiden doğan alacaklarını teker teker ve ayrı ayrı istemekten karşılıklı olarak vazgeçip bunları kalem kalem alacak ve borç şekline çevirerek hesabın kesilmesinden sonra çıkacak artan tutarı isteyebileceklerine ilişkin bir sözleşme şekli olduğu görülmektedir. Öğretide de cari hesap sözleşmesinin taraflarının tacir olma zorunluluğu bulunmadığına dair görüşlerin olduğu görülmektedir. Taraflar tacir de olmasalar da aralarındaki sözleşme cari hesap sözleşmesi olarak kabul edilebilmektedir.
Açık hesap ise önceki borçların tahsil edilmemesine rağmen taraflar arasındaki ticari ilişkinin devam etmesi durumudur. Cari hesap ve açık hesap birbirinden farklı kavramlardır. Yazılılık unsuru cari hesap sözleşmesinin geçerlilik şartı iken açık hesap ilişkisinde böyle bir zorunluluk bulunmamaktadır. Bu sebeple yargılamada taraflar arasında iddia edilen cari hesap sözleşmesi yazılı yapılmamış ise cari hesap hükümleri uygulanmak yerine açık hesap hükümleri uygulanmaktadır.
Mevzuat ve yargı kararlarından da anlaşıldığı üzere cari hesap sözleşmesi ve açık hesap sözleşmesi ayrımına ilişkin yapılan yargılamaların detayların önemi de göz önüne alındığında ilgili uyuşmazlıklarda ticaret hukuku konusunda uzmanlaşmış bir avukattan hukuki yardım alınmasının yararına olacağı kanaatindeyiz.
Av. Arb. Çağlar Şaban ALTINYÜZÜK
KAYNAKÇA
Ayhan, R., Çağlar, H., ve Özdamar, M. (2021). Ticari İşletme Hukuku: Genel Esaslar(14. Baskı). Yetkin Yayınları, 432-434.
